Naam / Beschrijving:

De Nederlandse taal kent heel wat uitdrukkingen waarin groenten zijn verwerkt. Een kleine selectie is op deze pagina te vinden. Het is vermakelijke stof voor een taalles die leerlingen eens met andere ogen naar groenten laat kijken.

Wat is er nodig:

Zie de spreekwoorden hieronder.

Achtergrond / (Kern-)doel:

Kerndoel 12 — taalbeschouwing

AARDAPPEL
- de aardappels afgieten: wateren
- eruitzien als een afgegoten aardappel: er ontdaan en zweterig uitzien

ASPERGE
- ergens geen aspergebedden aanleggen: geen voornemen hebben ergens lang te blijven

BIET
- zo rood als een bietenkroot : paarsrood
- de bietenbrug op gaan: verkeerd gaan

BOON
- honger maakt rauwe bonen zoet: wie honger heeft, eet alles met smaak
- voor spek en bonen meedoen: niet echt meedoen, niet meetellen
- hij moet zijn eigen bonen maar doppen: zien dat hij zijn zaken in orde brengt
- in de bonen zijn (en erwten plukken): in de war zijn

ERWT
- met zijn gezicht in de erwten gevallen zijn: mottig, pokdalig zijn

KNOL
- iemand knollen voor citroenen verkopen: iemand met mooie praatjes foppen
- hij is in zijn knollentuin: hij heeft het echt naar zijn zin

KOOL
- groeien als kool: zeer hard groeien (gezegd van kinderen)
- hij is er gezien als een rotte kool bij een groenvrouw: hij is er niet gezien, niet in tel
- de kool en de geit willen sparen: partijen met tegengestelde belangen beide tevreden willen stellen
- iemand een kool stoven: iemand beetnemen

PEEN
- peentjes zweten: zeer sterk zweten, m.n. van angst
- 't is zo stil dat men wel peeën zou kunnen zaaien: gezegd bij een plotselinge stilte

SPINAZIE
- je kunt wel spinazie in zijn nek zaaien: gezegd van iemand met een vuile, ongewassen hals

UI
- hij heeft vanmiddag uien gegeten: gezegd van iemand die veel winden laat
- een ui tappen: een grap vertellen

Aan het werk...

Enkele manieren om spreekwoorden in de klas te behandelen:

1. Meerkeuze: Geef een aantal mogelijke betekenissen van een spreekwoord of uitdrukking. De leerlingen moeten, al dan niet in wedstrijdverband, naar de juiste betekenis raden.
2. Theater: Laat groepjes leerlingen een spreekwoord uitbeelden voor de rest van de klas. De betreffende groenten kunnen als attribuut worden gebruikt.
3. Creatief: Er bestaan verschillende schilderijen waarin spreekwoorden en gezegdes zijn afgebeeld. Laat leerlingen zelf een tekening maken waarin uitdrukkingen met het thema groente aan bod komen.


Uitdrukkingen verklaard

- ergens geen aspergebedden aanleggen: geen voornemen hebben ergens lang te blijven
De asperge is een van de weinige meerjarige groenten. Het gewas blijft doorgaans zo'n 10 jaar op een perceel staan.

- in de bonen zijn (en erwten plukken): in de war zijn
Vroeger geloofde men dat bloeiende tuinbonen een bedwelmende uitwerking op de mens hadden; wie op of bij een bloeiend bonenveld in slaap viel of er te lang verbleef, kon duizelig, verward of compleet gek worden. Later, toen dit geloof verdween en men de uitdrukking niet meer begreep, werd zij verlengd met 'en erwten plukken'.

- peentjes zweten: zeer sterk zweten, m.n. van angst
Het beeld is dat van in de vorm van peentjes uitlopende grote druppels.

- een ui tappen: een grap vertellen
Mogelijk wordt het vertellen van een grap zo genoemd, omdat ook een ui het oog doet tranen en dus dezelfde uitwerking heeft.

Bijzonderheden:

Geen

Interessant om te weten:

Strohalm, boontje en kooltje vuur
(Sprookje van Grimm)

Een oud vrouwtje wil een maaltje bonen koken, maar één van de bonen weet samen met een strootje en een kooltje vuur te ontsnappen. Ze trekken de wijde wereld in. Al snel stuiten ze echter op een beekje. Het strootje strekt zich uit over het water, zodat het boontje en het kooltje over kunnen steken. Halverwege durft het kooltje vuur echter niet verder. Het strootje vat vlam en zowel het kooltje als het strootje valt in het water. Het boontje moet daar zo om lachen dat hij barst. Een kleermaker naait hem weer dicht met een zwarte draad. Vanaf die tijd hebben alle bonen een zwarte naad.

Uitdrukking: boontje komt om zijn loontje (elk krijgt zijn verdiende straf)


De prinses op de erwt
(Sprookje van Andersen)

Er was eens een prins die met een echte prinses wilde trouwen. Helaas kon hij er niet één vinden. Op een stormachtige avond werd er echter aan de poort geklopt. De koning trof een verregend meisje aan dat beweerde een prinses te zijn. Dat zullen we nog wel eens zien, dacht de koningin en zonder iets te zeggen stapelde ze 20 matrassen en 20 donzen dekbedden bovenop een erwt. De volgende ochtend vertelde het meisje dat ze vreselijk slecht geslapen had vanwege iets hards in haar bed. Daarmee bewees ze een echte prinses te zijn en het huwelijk werd snel geregeld.

Uitdrukking: een prinses op de erwt (iemand die met alle egards behandeld en met zorg omringd wordt en toch almaar over de eigen positie klaagt)

Verdere informatie:

www.spreekwoord.nl
www.dbnl.nl